„Yes! We can end TB”. 24 marca – Światowy Dzień Gruźlicy

W 2023 r. zarejestrowano w Polsce 4231 przypadków gruźlicy, w tym 4077 gruźlicy płuc – poinformowano na konferencji w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc (IGiChP), zorganizowanej przy okazji przypadającego 24 marca Światowego Dnia Gruźlicy. Eksperci mówili też o wyzwaniu w skali globalnej: gruźlicy wielolekoopornej – trudnej i kosztownej w leczeniu, szczególnie częstej w krajach byłego ZSRR, np. w Rosji i na Białorusi.

„Yes! We can end TB”, czyli „Tak! Możemy zwalczyć gruźlicę” – to hasło Światowego Dnia Gruźlicy, który przypada w niedzielę 24 marca. To właśnie 24 marca 1882 r. niemiecki mikrobiolog Robert Koch (1843-1910) ogłosił odkrycie prątka gruźlicy.

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywołaną przez prątki z grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Najczęstsza jest gruźlica płuc, ale choroba może rozwijać się także w innych narządach. Gruźlicą można się zarazić poprzez bliski kontakt, np. długotrwałe przebywanie w pomieszczeniu z osobą, która kaszle, odkrztusza, mówi lub śmieje się głośno. Prątki gruźlicy krążą wówczas powietrzu – wraz z ich wdychaniem dochodzi do zakażenia. Szczepionkę przeciw tej chorobie wynaleziono w 1921 r.

Pandemia COVID-19 przyczyniła się do spowolnienia, wstrzymania lub odwrócenia wcześniejszych postępów w walce z gruźlicą na świecie. Najbardziej widocznym i natychmiastowym skutkiem pandemii był globalny spadek liczby osób, u których wykryto gruźlicę. – Liczba przypadków zgłoszonych przez kraje do Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) spadła o 18% – z 7,1 mln w 2019 r. do 5,8 mln w 2020 r. W 2022 r. zarejestrowano już 7,5 mln nowych zachorowań. Poprawił się dostęp do usług medycznych, zaburzony w czasie pandemii COVID-19. Więcej osób można było zdiagnozować i leczyć – mówiła podczas konferencji prasowej w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc (IGiChP) prof. dr hab. Maria Korzeniewska-Koseła z Zakładu Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą w tym instytucie.

4231 przypadków gruźlicy w Polsce w 2023 r.

W 2023 r. (dane z 15 marca 2024 r.) zarejestrowano w Polsce 4231 przypadków gruźlicy, w tym 4077 gruźlicy płuc. Zapadalność wynosiła 11,2 na 100 tys. (u kobiet 5,6 na 100 tys. oraz 17,2 na 100 tys. u mężczyzn). Zachorowało 45 dzieci i 60 nastolatków. Tzw. gruźlicę wielolekooporną (multi drug-resistant tuberculosis, MDR-TB), wywołaną przez prątki oporne na dwa najsilniejsze leki przeciwprątkowe (ryfampicynę i izoniazyd), rozpoznano u 89 chorych. U 11 kolejnych wykryto oporność na ryfampicynę – poinformowano na konferencji.

Podczas konferencji podano też bardziej szczegółowe dane za 2022 r. Zgodnie z szacunkami WHO rzeczywista globalna liczba nowych zachorowań na gruźlicę wynosiła wówczas 10,6 mln (od 9,9 do 11,4 mln), a zapadalność – 133 na 100 tys. ludności. Przypuszcza się, że u 3,1 mln osób gruźlica nie została wykryta i leczona. Większość chorych na gruźlicę (55%) stanowili mężczyźni, 33% kobiety, zaś 12% dzieci do lat 14.

W 2022 r. dwie trzecie światowej liczby chorych na gruźlicę było mieszkańcami ośmiu krajów: Indii (27%), Indonezji (10%), Chin (7,1%), Filipin (7%), Pakistanu (5,7%), Nigerii (4,5%), Bangladeszu (3,6%) i Konga (3%). Z powodu gruźlicy zmarło w 2022 r. od 1,18 do 1,43 mln osób, włączając osoby zakażone HIV. Na same Indie przypadło 29% globalnej liczby zmarłych na gruźlicę. Liczba zgonów z powodu gruźlicy wśród osób zakażonych HIV zmniejsza się od wielu lat – w 2022 r. wynosiła 167 tys.

Gruźlica oporna na leki – skutek nieprawidłowości w opiece nad chorymi

U większości chorych leczenie gruźlicy wywołanej przez prątki wrażliwe na leki kończy się sukcesem. Powszechnie stosowany jest sześciomiesięczny schemat leczenia – przez dwa miesiące podaje się cztery leki: izoniazyd, ryfampicynę, pyrazynamid i etambutol, a przez kolejne cztery miesiące – ryfampicynę i izoniazyd. Od 2021 r. WHO zaleca także czteromiesięczny schemat leczenia, złożony z izoniazydu, ryfapentyny, moksyfloksacyny i pyrazynamidu.

Na skutek nieprawidłowości w opiece nad chorymi u części z nich rozwija się gruźlica oporna na leki. Liczba chorych na tzw. gruźlicę wielolekooporną (MDR-TB) – wywołaną przez prątki oporne na dwa najsilniejsze leki przeciwprątkowe (ryfampicynę i izoniazyd) oraz na gruźlicę oporną na ryfampicynę – wynosiła w 2022 r. 410 tys.

Największe na świecie odsetki MDR-TB wśród ogółu chorych na gruźlicę stwierdza się w krajach będących w przeszłości republikami ZSRR (w 2022 r. na Białorusi 41,5%, na Ukrainie 25,2%). Leczenie chorych na MDR-TB trwało do niedawna co najmniej 18 miesięcy, wymagało podawania czterech lub więcej leków. Badania prowadzone w krajach o dużym rozpowszechnieniu MDR-TB pokazały jednak, że skuteczne leczenie może trwać tylko 26 tygodni, jeżeli stosuje się bedakilinę, pretomanid (najnowszy lek przeciwprątkowy), linezolid i opcjonalnie moksyfloksacynę – schemat BPaL(M). Zgodnie z zaleceniami WHO, BPaL(M) powinien być schematem pierwszego wyboru do leczenia chorych na MDR-TB jeżeli spełniają wyznaczone kryteria kliniczne.

Kluczowe szybkie wykrycie choroby

Dr Adam Nowiński z Instytutu Gruźlicy zwrócił uwagę, że leki stosowane w nowoczesnym leczeniu gruźlicy wielolekoopornej są niezwykle drogie – na jedną osobę trzeba wydać około 240 tys. złotych, a pudełko jednego z leków kosztuje ponad 60 tys. zł. Dzięki donacji WHO można było sfinansować leczenie obecnych w Polsce uchodźców z Ukrainy i innych krajów. Ponadto Instytut otrzymał ostatnio ultranowoczesną aparaturę diagnostyczną, która wskazuje, czy dany szczep jest lekooporny, co ogromnie ułatwia leczenie.

(…)

Jak podkreśliła prof. Maria Korzeniewska-Koseła, najważniejsze w walce z gruźlicą jest szybkie wykrywanie choroby i właściwe leczenie. Większość chorych na gruźlicę wywołaną przez prątki wrażliwe na leki przestaje być zakaźna. Dostępny od niedawna schemat BPaL(M) zwiększył szansę na skuteczne leczenie chorych na gruźlicę wielolekooporną.

Postęp w walce z gruźlicą zależy także od diagnostyki. Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS) umożliwia szybkie wykrywanie genów oporności na leki. Opracowywane są testy do wykrywania gruźlicy w najwcześniejszej fazie. Sztuczna inteligencja umożliwia szybką i masową diagnostykę radiologiczną.

Źródło: https://naukawpolsce.pl/